دانستنی های کهکشانی: خسوف یا ماه گرفتگی

آسمان هم مثل زمین دنیای مخصوص خودش را دارد و گاهی اتفاقات عجیب و غریبی در آن رخ می‌دهد. ماه گرفتگی یا خسوف یکی از اتفاقات جالب و عجیب آسمانی است که برای ماه اتفاق می‌افتد. این اتفاق ها اصلا نگران کننده یا غیر قابل درک نیستند. فقط یک پدیده ساده طبیعی است که از دید ما عجیب به نظر می‌رسد. در زمان های گذشته که مردم اطلاعات چندانی از روند چرخش ماه و زمین نداشتند و از پدیده های نجومی آگاه نبودند، از وقوع خسوف و کسوف می‌ترسیدند و یا آن را نفرین الهی می‌پنداشتند. اما امروزه با دلایل بسیار ساده ای می‌توانیم ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی را اثبات کنیم. خیلی از ما به علم نجوم و دلایل اتفاقات مختلف در کهکشان راه شیری علاقه‌مند هستیم. به همین دلیل در اینجا به دانستی های جالبی در مورد خسوف و انواع و دلایل آن می‌پردازیم.

خسوف چیست؟

به زبان ساده خسوف یا ماه گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که سایه زمین روی ماه بیافتد. به عبارت دیگر هر زمان که ماه و خورشید و زمین در یک راستا قرار بگیرند، خسوف رخ می‌دهد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که ماه در فاز بدر قرار دارد و سطح ماه به طور کامل توسط نور خورشید روشن است. با توجه به اینکه کدام قسمت از سایه زمین بر سطح ماه بیافتد، ماه گرفتگی می‌تواند کامل یا جزئی باشد.

مراحل خسوف

در حالت عادی بر اثر تابش نور خورشید، دو سایه اصلی و جزئی از کره زمین ایجاد می‌شود. سایه اصلی که کاملا تاریک است با اصطلاح نجومی “اومبرا” شناخته می‌شود. و سایه جزئی که در واقع در اطراف سایه کامل قرار دارد، “پنومبرا” نام دارد. همانطور که میدانیم ماه به دور زمین در حال چرخش است و به طور مرحله ای باید از این دو سایه عبور کند.

در مرحله اول ماه وارد سایه پنومبرا می‌شود و ماه گرفتگی جزئی اتفاق می‌افتد. به مرور که ماه وارد سایه اصلی می‌شود، شاهد بخش اصلی ماه گرفتگی هستیم و باز دوباره در مرحله پایانی ماه وارد سایه جزئی می‌شود و در نهایت با خروج از سایه زمین، ماه گرفتگی پایان می‌یابد.

ماه گرفتگی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

براساس اعلام ناسا در هر سال 3 خسوف (ماه گرفتگی) و 4 کسوف (خورشید گرفتگی) اتفاق می‌افتد. اما خورشید گرفتگی فقط از فاصله 50 مایلی قابل مشاهده است. بنابراین در مواقع کمتری دیده می‌شود. در حالی که ماه گرفتگی به طور عادی با چشم غیر مسلح در یک نیمکره زمین قابل مشاهده است. به طور معمول ماه گرفتگی کامل کمتر اتفاق می‌افتد و بیشتر خسوف ها جزئی یا پنومبرا هستند.

خسوف چقدر طول می‌کشد؟

با توجه به اینکه قطر سایه زمین نسبت به ماه بیشتر است پدیده خسوف معمولا طولانی است. قطر شعاع مخروطی شکل کره زمین، حدود 9200 کیلومتر و قطر ماه در حدود 3500 کیلومتر است. ماه با سرعت متوسط 3200 کیلومتر بر ساعت دور زمین می‌چرخد. بنابراین پدیده خسوف در حدود دو ساعت ادامه پیدا می‌کند. به همین دلیل می‌توانید به راحتی ماه گرفتگی را در این مدت تماشا کنید.

انواع خسوف

1- خسوف کامل

ماه گرفتگی کامل زمانی اتفاق می‌افتد که سایه زمین به طور کامل ماه را بپوشاند. این زمانی است که زمین بین خورشید و ماه قرار میگیرد. در خسوف کامل ماه کاملا بی نور نمی‌شود. بلکه نور خورشید از اطراف به او می‌رسد که باعث می‌شود ماه قرمز رنگ دیده شود.

2- خسوف جزئی

در ماه گرفتگی جزئی، فقط بخشی از ماه در مقابل سایه زمین قرار می‌گیرد. از دید ناظر زمینی مثل این است که بخشی از ماه به یکباره تاریک یا حذف شده باشد. خسوف جزئی به راحتی قابل تشخیص است. و البته با ماه گرفتگی پنومبرا متفاوت است. ماه گرفتگی پنومبرا زمانی اتفاق می‌افتد که ماه در سایه جزئی زمین قرار می‌گیرد و ظاهر ماه تاریک تر می‌شود. این پدیده قبل از خسوف اصلی رخ میدهد.

3- ماه گرفتگی قرمز

زمانی که خسوف کامل رخ دهد، ممکن است سطح ماه قرمز یا به رنگ مایل به قهوه‌ای شود. دلیل این پدیده تابش نور خورشید است. پرتو نور قرمز خورشید به دلیل طول موج بلندتر از اطراف مشرق و مغرب زمین به ماه رسیده و باعث می‌شود سطح ماه به این رنگ دیده شود. آلودگی ها یا ذرات جوی می‌تواند در رنگ سرخ ماه اثرگذار باشد و رنگ سرخ تیره‌تر یا روشن‌تری تشکیل دهد. در گذشته قرمز شدن ماه در خسوف را نشانه خشم خدایان یا آخرالزمان می‌دانستند و این واقعه موجب ترس و وحشت مردم می‌شد.

امروزه پدیده ماه گرفتگی به راحتی با علم قابل اثبات و بررسی هستند. به همین دلیل ترس ناشی از جهل و ناآگاهی در این موارد کمتر شده است. خسوف یک پدیده عجیب اما رایج است که همانطور که گفتیم در هر سال بین 2 تا 4 بار اتفاق می‌افتد و حاصل چرخش طبیعی زمین و ماه در مدارهای دقیق خودشان است.

نکته مثبتی که در مورد ماه گرفتگی نسبت به خورشیدگرفتگی وجود دارد این است که نگاه کردم به سطح ماه در زمان خسوف هیچ ضرر و آسیبی برای چشم‌ها ندارد و بدون نیاز به تجهیزات یا عینک‌های مخصوص می‌توانیم به طور مستقیم این پدیده زیبا را تماشا کنیم. ولی در هنگام کسوف برای نگاه کردن به سطح خورشید حتما باید از عینک مخصوص استفاده کنیم. زیرا همچنان امواج و پرتوهای قوی خورشید حتی در هنگام خورشیدگرفتگی وجود دارد و آسیب رسان است. علاوه بر این طولانی بودن مدت زمان خسوف در مقایسه با کسوف به ما کمک می‌کند تا بتوانیم این پدیده جالب را با خیال راحت تماشا و بررسی کنیم.

برای خواندن مطالب مرتبط با دانستنی های کهکشانی روی این لینک کلیک کنید.