برای دیدن ستارگان و سیارات از چه چیزی استفاده کنیم؟

اجرام آسمانی یکی از جذاب ترین پدیده هایی هستند که بشر را زمان گذشته درگیر خود کرده است. این اجرام آسمانی از شهاب سنگ ها، ستاره های دنباله دار گرفته تا ستاره ها و سیارات مختلف. دلیل اهمیت دیدن ستارگان و سیارات علاوه بر زیباشناختی، تاثیر بسزایی در پیشرفت علم نجوم و ستاره شناسی دارد. در چند صده اخیر، با پیشرفت علم و اختراع ابزارهای جدید و متنوع مانند تلسکوپ، دیدن سیارات و پی بردن به ویژگی های آن آسان تر شده است. اما آیا می توان بدون استفاده از این ابزار و به کمک چشم غیرمصلح نیز ستارگان و سیارات را دید؟ چگونه دیدن ستاره با تلسکوپ ممکن است؟ در این مقاله همراه ما باشید تا به این سوال و دیگر سوالات مربوط به دیدن ستارگان و سیارات بپردازیم.

تلسکوپ؛ وسیله ای برای اکتشاف در فضا

نام گذاری ستاره

دیدن ستاره با تلسکوپ از ابتدا مرسوم و ممکن نبود، در زمان قدیم و قبل از اختراع لوازم دقیق بررسی آسمان و فضا، بیشترین اطلاعاتی که دانشمندان و مردم داشتند براساس چیزهایی بود که با چشم غیرمسلح می دیدند. مواردی مانند شکل، فاصله و ویژگی های دیگری که هر سیاره و ستاره داشت، در آن زمان با توجه به دید غیرمسلح مورد ارزیابی قرار می گرفت. با شروع قرن 16 میلادی، تحولی در زمینه دیدن اجرام آسمانی شکل گرفت. در زمانی منجمانی همچون گالیله به دنبال اکتشاف در فضای خارج از زمین بودند. و از این پس دیدن ستاره با تلسکوپ آغاز شد.

ابتدا در اوایل قرن 16 میلادی، یک عینک ساز به نتایج جالبی دست پیدا کرد. هانس لیپرشی، عینک ساز هلندی متوجه شد که با قرار دادن دو عدسی می توان به میزانی از بزرگنمایی دست یافت که برای دیدن ستارگان و دیگر اجرام آسمانی تا حد زیادی تاثیر خواهد بود. از طرفی چون گالیله در آن دوران به دنبال راهی برای دستیابی به وسیله ای دقیق بود، توانست با کمک گرفتن از این اطلاعات به اولین تلسکوپ دسترسی پیدا کند. تلسکوپ دستی که که در بخش عدسی شیئی خود، یک عدسی محدب و در بخش عدسی چشمی، یک عدسی مقعر داشت.

این چنین بود که اولین تلسکوپ با بکارگیری تجارب چند نفر، ساخته شد و دیدن ستاره با تلسکوپ محبوب گشت. اگرچه اکثر افراد گالیله را به عنوان اولین نفری که تلسکوپ را اختراع کرد نمی شناسند، اما بی شک او اولین نفری بود که از تلسکوپ استفاده کرد. بعدها این تلسکوپ با بکارگیری عدسی های جدید و قوی تکامل پیدا کرد تا به دستگاهی که امروزه افراد برای جست و جو در آسمان و فضا استفاده می کنند، تبدیل شود. اگرچه باز هم با توجه به میزان پیشرفته بودن و تخصصی بودن تلسکوپ می تواند متفاوت باشد. قبل از اینکه بدانیم چگونه به دیدن ستارگان بپردازیم، باید تلسکوپ ها را بشناسیم.

تلسکوپ از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

بعد از اینکه تلسکوپ موردنظر خود را سفارش می دهید تا دیدن ستارگان با تلسکوپ را تجربه کنید، هنگام مونتاژ و سرهم کردن آن ها با موارد جالبی روبرو می شوید. بطور کلی تلسکوپ از بخش هایی نظیر حلقه اتصال، لوله تلسکوپ، مقر، عدسی های چشمی و وزنه تعادل ساخته شده است. البته این بخش ها، قسمت های جزئی که تنظیمات دقیق تر را با آن ها انجام می دهند نیز دارند. از این بخش ها می توان به پیچ اتصال سه پایه به مقر، دسته حرکت آهسته، قفل عرض جغرافیایی، وزنه تعادل، پیچ فوکوسر و جوینده اشاره کرد.

ستاره قطبی

تلسکوپ ها زمانی که برای خریداران فرستاده می شوند، معمولا به صورت جدا جدا ارسال می شوند. درواقع سرهم کردن قطعات آن معمولا به عهده افراد است تا بتوانیم دیدن ستاره ها با تلسکوپ را داشته باشیم. به دلیل حساس بودن قطعات تلسکوپ بخصوص عدسی های آن، معمولا به صورت جعبه های جدا در یک بسته بندی و جعبه کلی ارسال می شود. ممکن است هنگام فرستادن قطعات، برای جلوگیری از صدمه دیدن آن ها، جعبه های خالی بین قطعات بخصوص قطعات حساس قرار دهند. این جعبه ها از حرکت اضافه قطعات مهم در هنگام نقل و انتقالات جلوگیری می کنند.

پس از باز کردن جعبه، باید به کمک دفترچه راهنمای تلسکوپ آن را سرهم کنید. اگرچه بعد از چندبار سرهم کردن تلسکوپ های مختلف می توانید انواع آن را سرهم کنید اما بهترین و مطمعن ترین روش، استفاده از دفترچه راهنمای آن است.

چگونه می توان به کمک تلسکوپ، سیارات را دید؟

اگرچه سیارات به نسبت اعداد بسیار دور هستند، اما می توان به کمک تلسکوپ های کوچک، جزئیات جالبی از آن ها را دید. علاوه بر دیدن ستارگان میتوان سیارات هم دید. منظور از دیدن یک سیاره به این معنا نیست که فقط توسط یک فضاپیما بتوان آن را انجام داد. سیارات اجرام آسمانی هستند که تعدادی از آن ها از زمین کوچک تر و تعدادی دیگر چندین برابر زمین هستند. به همین دلیل می توان از سطح زمین و با تلسکوپ، اطلاعات جالبی از آن ها بدست آورد. در ادامه این بخش می خواهیم به رصد هفت سیاره دیگر منظومه شمسی را از سطح زمین با تلسکوپ انجام دهیم.

هدیه ستاره

عطارد

برای اینکه هر سیاره ای را بتوانیم به خوبی در طول شبانه روز به کمک تلسکوپ ببینیم، باید زمان و مکان مناسبی را مشخص کنیم. البته مهم ترین گزینه در دیدن سیارات، زمان مناسب است. طبق بررسی منجمان، بهترین زمان برای دیدن سیاره عطارد زمانی است که در یکی از بیشترین کشیدگی های خود نسبت به خورشید قرار دارد. منظور از این کشیدگی ها، موقعیت سیاره ها برروی مدار است. مثلا بیشترین کشیدگی شرقی سیاره عطارد در هنگام غروب خورشید است. به همین دلیل به راحتی می توانید در هنگام غروب آفتاب، سیاره عطارد را ببینید. این مورد در هنگام طلوع خورشید دقیقا برعکس مورد قبل است و سیاره عطارد در بیشترین کشیدگی غربی خود قرار می گیرد. در این حالت می توانیم آن را در بخش شرقی آسمان مشاهده کنیم.

البته اگر به دنبال بهترین نما برای دیدن سیارگان هستید، باید تا میانه روز صبر کنید. این زمانی است که سیاره عطارد در بالاترین ارتفاع خود از افق قرار میگیرد و بهترین نما را برای تماشای آن خواهیم داشت. این مشاهده نیازمند آن است که تلسکوپ در راستای خورشید قرار نگرفته باشد. برای دیدن تغییرات و رصد بهتر سیاره عطارد می توانید از فیلترهای رنگی با رنگ های مثل نارنجی استفاده بر عدسی چشمی تلسکوپ استفاده کنید.

ناهید

سیارات منظومه شمسی بر روی محورها و مدارهایی به دور خورشید و خودشان حرکت می کنند. طبق این حرکات ما از روی زمین می توانیم آن ها را در فاصله هایی ببینیم. طبق بررسی که انجام شد، دیدن سیاره ناهید نسبت به عطارد، راحت تر است. از طرفی چون هر دوی این سیارات جز سیارات داخلی مدار زمین هستند، شرایط دیدنشان به نسبت شبیه به هم است. سیاره ناهید یا Venus در طول روز بهتر از عطارد قابل مشاهده است. دلیل این موضوع یکی درخشان تر بودن آن نسبت به عطارد است. دیگر فاصله زاویه ای بیشتری است که نسبت به خوردشید دارد و همین دلایل باعث می شود تا دیدن آن ها راحت تر شود.

معمولا وقتی سیاره ای که بین زمین و خورشید و دقیقا در حد فاصل آن ها قرار گیرد، 2 برابر بزرگتر به نظر میاید. این در حالی است که سیاره ناهید 6 برابر بزرگتر می شود. بعد از یافتن زهره به کمک تلسکوپ، اطراف آن گرد و غبارهایی میبینید که سایه هایی پیرامون این سیاره بوجود آورده.

مریخ

این سیاره به عنوان اولین سیاره در بخش خارجی مدار زمین است. سیاره مریخ یا Mars، به دلیل جو ناپایداری که دارد، باید زمان مناسبی برای دیدن آن انتخاب کرد. این در حالی است که هر 26 ماه یکبار سیاره مریخ و زمین در در نزدیک ترین فاصله از یکدیگر قرار می گیرند. از طرفی نیز نیست تا حتما برای دیدن سیاره مریخ تا آن زمان صبر کنیم. برای دیدن سیاره مریخ قبل از ناپایداری جو، بهتر است از بزرگنمایی ها بالا استفاده کنید و منطقه کوچکی از آن را برای دیدن انتخاب کنید. دیدن کامل سیاره با جابجایی زیاد، باعث اختلال تمرکز شما در هنگام دیدن سیاره است.

ناپایداری جوی سیاره مریخ معمولا از طریق چندین ابر مختلف و گسسته که باعث ایجاد هواهای گرم و سرد می شود بوجود میاید. برای دیدن این ابرها می توانید از فیلترهای رنگی استفاده کنید. شما می توانید ابرهای صبحگاهی و عصرگاهی که از مه سطح مریخ هنگام طلوع و غروب خورشید به وجود می آیند را نیز از طریق همین فیلترها، مشاهده کنید. معمولا فیلترهای آبی و بنفش مناسب ترین نوع آن ها برای دیدن این ابرها هستند.

تابلو منظومه شمسی

مشتری

در بین اجرام آسمانی، دیدن ستارگان و ماه و خورشید راحت ترین کاری است که افراد می توانند با وضوح به نسبت بالا و با چشم غیرمسلح آن را ببینند، توجه کنید که دیدن ستاره خورشید با تلسکوپ و چشم غیرمسلح نباید مستقیم و بدون حفاظ صورت گیرد تا به چشم شما آسیبی نرسد. پس از این دو، سیاره مشتری یا Jupiter، جرم آسمانی است که با بیشترین کیفیت و وضوح اما با تلسکوپ می توان آن را دید. خطوط کمربندمانندی که در خط استوایی آن قرار دارد، به حدی واضح هستند که حتی تلسکوپ های کوچکی که برزگنمایی خیلی زیادی ندارند، می توانند آن را به خوبی نشان دهند. علاوه بر خود سیاره مشتری، می توانید چهار قمر آن را نیز در اطرافش مشاهده کنید. علاوه بر این شما می توانید نمای لذت بخش چرخش این سیاره را در شب به خوبی نظاره کنید.

یکی از مهم ترین مواردی که باید در هنگام رصد سیاره مشتری آن را ببینید، نقطه قرمز بزرگی است که در نزدیکی خط استوا این سیاره قرار دارد. برای دیدن بهتر منطقه های مشتری، می توانید از فیلترهای آبی استفاده کنید. از طرفی اگر به دنبال دیدن این سیاره با کنتراست رنگی بهتر هستید، فیلتر قرمز می تواند جزئیات بیشتری را نشان دهد.

زحل

سیاره زحل از نظر شکل ظاهری تفاوتی با دیگر سیارات دارد. این تفاوت، همان حلقه هایی است که به دلیل ذرات مختلف به دور آن ایجاد گشته. به همین دلیل در دیدن سیاره، می تواند کمک زیادی بکند. بین حلقه های این سیاره، شکافی به نام شکاف کاسینی قرار دارد. این شکاف به عنوان یکی از مولفه های اساسی در تشخیص و شناخت این سیاره می باشد. لکه ها یا نقاط تاریک و روشنی که در اطراف این سیاره قرار دارد، می تواند در تشخیص آن کمک کننده باشد. اگرچه هر شب ممکن است مکان آن ها تغییر کند.

معمولا سیاره زحل، ظاهری زرد یا سفید خاکستری دارد و کمربندهای آن متمایل به رنگ های خاکستری، قهوه ای و قرمز می باشد. استفاده از فیلترهای رنگی در تلسکوپ به ما در نشان دادن و دیدن جزئیات این سیاره کمک میکند. مثلا استفاده از فیلترهایی با رنگ آبی و سبز در برجسته کردن حلقه زحل کمک کننده باشد.

اورانوس

سیاره اورانوس نسبت به دیگر سیارات، دورتر است. به همین دلیل دیدن و مشاهده حرکات آن به حدی سخت تر است. از طرفی این سیاره بسیار کند حرکت می کند. به حدی که تخمین میزنند که حدود 40 تا 45 روز طول می کشد تا این سیاره، به اندازه قرص ماه جابجا شود. این سیاره برای اولین در سال 1870 توسط رصدگران موردشناسایی قرار گرفت و عوارضی برروی آن گزارش شد. رنگ اورانوس سبز مایل به آبی بنظر می رسد.

نپتون

سیاره نپتون نیز از دیگر سیاراتی است که فاصله به نسبت زیادی از زمین دارد. به همین دلیل حرکات آن نیز کندتر از اورانوس به چشم می آید؛ اگرچه این سیاره نیز حرکت بسیار کندی دارد. دلیل حرکت بسیار کند این سیاره فاصله بسیار زیادی است که با خورشید دارد. به همین دلیل است که حدود 80 تا 85 روز طول می کشد که این سیاره به اندازه یک قرص کامل ماه جابجا شود. البته پیدا کردن این سیاره آنچنان سخت نبوده و افراد حتی افراد مبتدی می توانند آن را با تلسکوپ های کوچک و حتی دوربین های دوچشمی نیز پیدا کنند.

آیا می توان با چشم غیرمسلح نیز سیارات و ستارگان را دید؟

وقتی که افراد به فکر دیدن اجرام آسمانی می افتند، استفاده از تلسکوپ به عنوان تنها روشی که برای دیدن ستارگان و این اجرام بکار می رود به ذهنشان می رسد و فکر میکنند دیدن ستارگان فقط با تلسکوپ ممکن است. حال آنکه می توان با چشم غیرمسلح اما با جزئیات خیلی کمتر این اجرام آسمانی را دید. البته ستارگان در هنگام شب می بینیم. از طرف دیگر ما در مقاله ستاره قطبی گفتیم که چگونه می توان ستاره خاصی مثل ستاره قطبی را به راحتی در شب دید. از طرف دیگر دیدن اجرام آسمانی نظیر سیارات مستلزم زمان، مکان سیاره و بیننده و چند مورد دیگر است که در ادامه آن ها را بررسی خواهیم کرد.

دیدن سیارات؛ اما اینبار با چشم غیرمسلح

شاید برای بار اولی که این عنوان را میبینید بنظرتان غیرعادی بنظر برسد؛ اما واقعیت دارد. شما می توانید برای دیدن سیارات مختلف از چشم خود استفاده کنید و نیازی به تلسکوپ نداشته باشید. اما باید بدانید که هر سیاره را در چه زمانی از روز و در کجای آسمان بیابید. بسیاری از منجمان معتقدند که دیدن سیارات نسبت به ستارگان بسیار راحت تر است. زیرا شکل سیارات بصورت یک قرص کامل است. از طرف دیگر ستاره ها معمولا بصورت نقطه قابل دیدنند و فاصله ای به مراتب دورتر از سیارات دارند.

چگونه میتوان ستاره شناس شد؟

تنها دو سیاره را نمی توان با چشم دید؛ یکی زمین که روی آن زندگی می کنیم و دیگری نپتون. همانطور که در بخش های قبلی گفتیم این سیاره فاصله بسیار دوری دارد و به عنوان اولین سیاره ای است که با ریاضیات کشف شد. در ادامه می خواهیم راهنمایی برای دیدن سیاره ها با چشم غیرمسلح در اختیارتان قرار دهیم. اما نکته مهمی که در هنگام دیدن سیارات باید به آن توجه کنید، این است که نمای شما هنگام دیدن سیارات باید کاملا باز باشد و ساختمان یا اجسام مزاحمی در اطراف آن نباشد.

سیاره عطارد و زهره

شما می توانید سیاره عطارد را یک ساعت بعد از غروب خورشید و یک ساعت قبل از طلوع خورشید در آسمان ببینید. سیاره زهره یکی از پرنورترین اجرام منظورمه شمسی است. این سیاره به حدی پرنور است که بعد از خورشید و ماه به عنوان پرنورترین جرم اسمانی شناخته می شود. همین موضوع باعث شد تا دیدن این سیاره برای افراد بخصوص در شهرها، راحت تر باشد. برای دیدن این سیاره باید سه ساعت قبل از طلوع خورشید و سه ساعت بعد از غروب خورشید اقدام نمایید.

سیاره مریخ، مشتری و زحل

دیدن این سه سیاره به نسبت به دو سیاره قبلی راحت تر است. درواقع نیازی نیست که شما به افق باز دسترسی داشته باشید یا زمان مشخصی از روز را انتخاب کنید. سه سیاره مریخ، مشتری و زحل را می توانید در بازه زمانی مشخص از سال در آسمان ببینید.

سیاره اورانوس

سخت ترین سیاره ای که می توان بدون چشم مسلح آن را دید، سیاره اورانوس است. معمولا افراد نمی توانند بدون تلسکوپ آن را ببینند. زیرا نیازمند شرایط خاص و ویژه برای دیدن دقیق و با جزئیات این سیاره است.